سیر مطالعات اخلاقی:
موضوعاتی که در این زمینه مورد مطالعه قرار می گیرند عبارتند از :
1- خودشناسی و خودسازی:
اقوام روزگار به اخلاق زنده اند. هر قوم نیست صاحب اخلاق مردنی است.
اولین و مهمترین وظیفه ای که هر کسی در زندگی به عهده دارد، ساخت هویت و شخصیت خود است، بنابراین عرصه اخلاق و خودسازی مهمترین عرصه مورد نیاز انسان در زندگی است.
دین دارای چند عرصه اعتقاد، اخلاق و احکام عملی فردی و اجتماعی است، ولی از این میان عرصه اخلاق ریشه ای ترین و با اهمیت ترین عرصه ای است که انسان در آن رشد می کند و به شکوفایی می رسد.
علم اخلاق اسلامی به عنوان اشرف علوم دینی، به صورت استراتژیک برنامه کلی سیر تکاملی را به انسان نشان می دهد. آدمی برای اینکه شکوفا شود، به اعتقاد و عمل نیاز مبرم دارد، ولی این فرایند به طور مستقیم در عرصه اخلاق برنامه ریزی و پی گیری می شود.
اخلاق اسلامی اولا به انسان می آموزد که هویت خویش را به درستی باز شناسد و سپس راه مدیریت صحیح زندگی طبیعی و روش تقویت حیات عقلانی و احیای زندگی عرفانی را به او یاد می دهد.
در مسیر سلوک و خودسازی اولین ضرورت این است که انسان خودش را پیدا کند و عواملی که باعث مسخ هویت انسانی و الهی او شده و آدمی را دچار خود فراموش نموده اند را کنار بزند و سپس هویت خودش را احیا کند و با طی کردن مراحل کمال انسانی به سعادت جاودان برسد .
انسان در مسیر خودسازی در درجه اول باید بکوشد انسان شود و سپس به کمال در انسانیت دست یابد و این دو مرحله در عرصه اخلاق اسلامی و خودسازی برنامه ریزی می شود.
انسان مظهر خداوند و برترین مظاهر هستی است و هر چه از کمال در او شکوفا می شود از ناحیه مبدا کمال یعنی خدای متعال به او داد می شود ، بنابراین بدون ارتباط پرستش گرانه با حق تعالی و اطاعت و عبادت او هرگز راه به جایی نمی برد و اگر هم به پیشرفت هایی در زندگی مادی و عقلانی دست یابد ، برایش کمال آور نخواهد بود ، زیرا کمال انسان تنها با قرب به خداوند تعریف و تفسیر می شود و راه دیگری ندارد .
معنویت و ارتباط با خداوند به عنوان کمال مطلق، منبع و منشا فیض هستی، در مسیر خودسازی، همراه با مدیریت حیات طبیعی، باز کردن زنجیر های اسارت دنیا، کنار زدن عوامل بی هویتی ، رفع غفلت و خود فراموشی و در کنار احیاء هویت انسانی و حیات عقلانی، مسیری است که سعادت انسان در گرو پیمودن آن است.
در این حوزه مسایل و اطلاعات بسیار گسترده ای وجود دارد که در حقیقت همان مسایل و آموزه های درون دینی اسلام در زمینه مدیریت صحیح حیات طبیعی، تقویت حیات معقول انسانی و احیای زندگی عرفانی و ارتباط با خداوند است.
3- اخلاق خانواده : در ابتدای زندگی مهمترین قسمت شخصیت انسان در خانواده شکل می گیرد . کانون خانواده جامعه کوچکی است که افراد آن به سه طبقه و در سه نقش عهده دار مسولیت و صاحب حق اند ، نقش پدر ، نقش مادر و نقش فرزندان ، وظایفی که هر یک به عهده دارد و حقوقی که در قبال این وظایف باید رعایت
شود . بنابراین عمده ترین مسایل مربوط به کانون خانواده ، 1-نقش ارکان خانواده ، 2- وظایف آنها و 3- حقوق ایشان است. اطلاعاتی که انسان در این حوزه نیاز دارد نیز پاسخ گوی همین مسایل است .
تاثیر گزاری مناسب ، تاثیر پذیری صحیح ، مدیریت کانون خانواده و موفقیت آن در تامین آرامش و آماده سازی بستری مناسب برای رشد و شکوفایی اعضای آن مستلزم داشتن دانش فراوان و اطلاعات گسترده ای است که باید از طریق مطالعه و استفاده از تجربه دیگران تامین شود .
به هر میزان که خانواده عالمانه و آگاهانه اداره شود ، می تواند مهد آرامش بیشتر و شکوفایی فزون تری برای اعضای آن باشد و در صورتی که افراد آن از دانش لازم در تنظیم مناسبات خود برخوردار نباشند ، ثمرات رضایت بخش نخواهد داشت .
4- اخلاق اجتماعی : پس از خانواده و در ادامه راه زندگی، بیشتر استعدادهای انسان در عرصه روابط اخلاقی او با سایر انسانها شکوفا می شود و شخصیت و صفات باطنی او در بستر مناسبات اجتماعی اخلاقی شکل می گیرد ، بنابراین تنظیم صحیح این مناسبات و داشتن روابط اخلاقی سازنده با افراد جامعه چه در جهت اثر پذیری از دیگران و چه در نقش اثر گذاری بر محیط بسیار مهم و سر نوشت ساز است.
البته تمامی ادیان تاریخی و مکاتب الهی و بشری توجه ویژه ای به اخلاق اجتماعی و روابط میان انسان ها داشته اند ولی از این میان به خصوص دین اسلام در جهت تقویت و تحکیم برادری ، پیوند عاطفی ، وحدت و یگانگی ، حفظ حقوق و آداب رفاقت و معاشرت آموزه ها و راهبرد های فراوانی را به بشریت عرضه کرده است . ارزش های اخلاقی ای که به سلامت و آرامش حیات فردی و اجتماعی انسان منتهی می شود و بستر بسیار مناسبی را برای رشد و شکوفائی شخصیت او فراهم می آورد .
تنظیم صحیح این روابط و برخورد مناسب با چالش هایی که احیانا در روابط اجتماعی پدید می آید ، داشتن پیوند عاطفی و منطقی با افرادی که با آنها سروکار داریم و از این طریق ساختن شخصیت باطنی و تنظیم ملکات اخلاقی خود ، نیازمند داشتن اطلاعات فراوانی است که در این مقطع از سیر مطالعاتی بدان خواهیم پرداخت .
5- اخلاق حرفه ای: علاوه بر اصول عمومی اخلاق و خودسازی، در عرصه مشاغل اجتماعی و روابط کاری افراد جامعه، هر شغلی نیاز به تبیین اصول اخلاقی خاصی دارد که تحت عنوان اخلاق حرفه ای مانند اخلاق پزشکی و اخلاق مدیریت، عرضه می شود.
در این رابطه صاحبان حرفه باید با اصول اخلاقی حرفه خود آشنا باشند، تا در کل، جامعه اسلامی به صورت یک اجتماع اخلاقی در آید و زیبایی های اخلاق در آن نمود عینی پیدا کند. در سایه اخلاق است که تخصص با تعهد می آمیزد و زندگی اجتماعی انسان رضایت بخش و قابل تحمل می شود.
عرصه های مطالعات اخلاقی و عرفانی:
- خودشناسی.
- خودسازی و سلوک.
- اخلاق خانواده.
- اخلاق اجتماعی.
- اخلاق حرفه ای.
1-4-87
