مطالعه منحصر به مجله و روزنامه و کتاب خوانی نیست. علاوه بر خواندن مطالب نوشته شده، روش های فراوان دیگری نیز برای مطالعه وجود دارد. تفکر و حرکت عقلی روشی است که فلاسفه برای مطالعه و کشف سنت های کلی حاکم بر جهان هستی به کار می برند.
نگاه کردن و سیر و سفر روش های دیگری برای مطالعه هستند. قرآن کریم می فرماید: افلا ینظرون الی الابل کیف خلقت. چرا به شتر نگاه نمی کنید و نمی بینید که چگونه خلق شده است. قل سیرو فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه الذین من قبلکم، بگو سفر کنید در زمین و به سرانجام کسانی که قبل از شما بودند بنگرید و عبرت بگیرید.
به طور کلی تمام روش های یادگیری و آموختن، روشی برای مطالعه محسوب می شوند. کتاب بر دوگونه است، تدوینی و تکوینی. آدمی می تواند هم در کتاب های تدوینی مطالعه کند و هم در کتاب های تکوینی خداوند به مطالعه بپردازد. علم حصولی و حضوری، دو روش برای مطالعه بیرون و درون انسان محسوب می شود.
قرآن کریم برای شناختن خدای متعال و تقویت ایمان بندگان، روش مطالعه در آفاق و انفس را پیشنهاد می کند و می فرماید به آیات الهی در درون و بیرون خود بنگرید و از طریق نشانه ها به او معرفت پیدا کنید.
برگ درختان سبز در نظر هوشیار هر ورقش دفتری است معرفت کردگار.
ممکن است زیست شناسی با شنیدن اصوات جانوران در نوع سخن گویی و ارتباط آنها مطالعه کند. بسیاری از محققین و دانشمندان از طریق آزمایش و تجربه عملی در آزمایش گاه های فیزیک و شیمی، با بررسی ساختار فیزیکی و ترکیبات مواد به مطالعه می پردازند.
رفتن به مناطق باستانی و موزه ها و دیدن آثار تمدنی گذشتگان هم خودش نوعی مطالعه در تاریخ و احوال مردمان است.
اهل هیئت و نجوم که با تلسکوپ به فضا نگاه می کنند و به رصد بزرگترین پدیده های طبیعت، یعنی ستارگان و کهکشان ها می پردازند، کارشان نوعی مطالعه است و دانشمدانی هم که با میکروسکوپ در احوال ریزترین موجودات طبیعیت تحقیق می کنند، روش خاص خود را برای مطالعه دارند.
روانشناسان از طریق بررسی رفتار فردی انسان ها به مطالعات روانشناختی می پردازند و روانشناسان اجتماعی، مردم شناسان و جامعه شناسان چگونگی زندگی و رفتار های جمعی جوامع انسانی را مورد مطالعه و دقت علمی قرار می دهند.
حتی انسان می تواند از طریق حرفه و شغل به یادگیری بپردازد و در کسب مهارت خاصی تلاش و مطالعه کند.
تمامی آنچه گفته شد روش هایی برای مطالعه و آموختن است، ولی منظور ما از مطالعه و سیر مطالعات اسلامی در این نوشته اختصاص به کتاب خوانی دارد. در حال حاضر ما در این نوشته در صدد ارایه روش و برنامه خاصی برای مطالعه منابع اسلامی هستیم.
